आर्थिकन्यूज
ताराप्रसाद श्रेष्ठ
विगतमा "ग्यास्ट्रिक" जस्ता समस्याहरू दुर्लभ मानिन्थे, तर अहिले नेपालमा यो समस्या निकै सामान्य भइसकेको छ। प्रेसर, सुगर, थाइराइड, पाइल्स र क्यान्सरजस्ता समस्याहरूले प्रायः हरेक घरलाई छोइसकेका छन्। रोग केवल शारीरिक कष्टमात्र होइन, यो मानसिक तनाव, आर्थिक नोक्सानी र कहिलेकाहीँ जीवनको अन्त्यसमेत हुन सक्छ।
१. रोगका बढ्दो कारणहरू
(क) अस्वस्थ खानपान:
- जंक फूडको लत: सहरीकरण र आधुनिक जीवनशैलीसँगै मानिसहरू स्वच्छ र मौलिक खानाको सट्टा फास्ट फूड, जंक फूड, र प्रशोधित खाद्य वस्तुहरूतर्फ आकर्षित भएका छन्।
- पोषकतत्त्वको कमी: यस्ता खानामा शरीरलाई आवश्यक भिटामिन, मिनरल, फाइबर, र एन्टिअक्सिडेन्टजस्ता तत्त्वको कमी हुन्छ।
- अप्राकृतिक रसायन: स्वाद र आकर्षक बनावटका लागि प्रयोग गरिने रसायनहरूले पेट र शरीरलाई दीर्घकालीन हानि पुर्याउँछ।
(ख) शारीरिक परिश्रमको कमी:
- पछिल्लो समय व्यायाम, योग, र शारीरिक परिश्रम गर्ने बानीमा कमी आएको छ। यसले मोटोपना, उच्च रक्तचाप (BP), कोलेस्ट्रोल, र हृदयाघातजस्ता समस्या निम्त्याउँछ।
- दैनिक ३० मिनेटको सक्रिय शारीरिक गतिविधि (जस्तैः हिँडडुल, दौड) अनिवार्य मानिन्छ, तर धेरैजसोले यो गर्न सकेका छैनन्।
(ग) दुषित वातावरण:
- सहरी क्षेत्रमा अत्यधिक जनसंख्याको चाप र उचित व्यवस्थापनको अभावले प्रदूषण बढेको छ।
- खेतबारीमा अत्यधिक विषादीको प्रयोग र कारखानाहरूबाट निस्कने फोहोरले पानी, माटो, र हावालाई प्रदूषित गरिरहेको छ।
- प्रदूषित वायुमण्डलले श्वासप्रश्वासका रोगहरू र क्यान्सरको जोखिम बढाउँछ।
(घ) मानसिक तनाव र व्यसन:
- तनाव, डिप्रेसन, र आत्महत्या जस्ता मानसिक स्वास्थ्य समस्याहरू तीव्र रूपमा बढिरहेका छन्।
- लागुपदार्थ, चुरोट, र मद्यपानको अत्यधिक सेवनले शरीरका महत्त्वपूर्ण अंगहरू (हृदय, मिर्गौला, कलेजो) लाई गम्भीर क्षति पुर्याउँछ।
(ङ) सरकारी प्राथमिकताको कमी:
- रोग रोकथामका उपायलाई प्राथमिकतामा राख्नुको सट्टा अस्पताल खोल्न र स्वास्थ्य सेवा व्यापारलाई प्रोत्साहन गर्न केन्द्रित भएका छन्।
- स्वस्थ आहारबारे जानकारी दिने विज्ञहरू (डाइटिसियन, खाद्य विज्ञ) को अभावले समस्या झन् जटिल बन्दै गएको छ।
समाधानका उपायहरू
१. सन्तुलित खानपानको महत्व:
- ताजा र सन्तुलित आहार: कार्बोहाइड्रेट, प्रोटिन, फ्याट, भिटामिन, र एन्टिअक्सिडेन्टजस्ता पोषकतत्त्वयुक्त खानामा ध्यान दिनु आवश्यक छ।
- अप्राकृतिक पदार्थको परिहार: प्रशोधित खाना, जंक फूड, र अत्यधिक रसायनयुक्त खानाको सट्टा मौलिक परिकारलाई प्राथमिकता दिनुपर्छ।
२. शारीरिक गतिविधिको प्रोत्साहन:
- नियमित योग, व्यायाम, खेलकुद, वा हिँडडुलमा संलग्न हुने बानी विकास गर्नुपर्छ।
- कार्यालय वा घरमै बसेर काम गर्ने संस्कृतिले उत्पन्न समस्या समाधान गर्न साना–साना ब्रेक लिएर सक्रिय रहन प्रेरित गरिनुपर्छ।
३. स्वास्थ्य शिक्षा र जनचेतना:
- विद्यालयस्तरमै सन्तुलित आहार र जीवनशैलीबारे शिक्षा दिनुपर्छ।
- स्वस्थ जीवनशैलीलाई प्रोत्साहित गर्ने सचेतना कार्यक्रम सञ्चालन गरिनुपर्छ।
४. सरकारी नीति सुधार:
- रोग रोकथाममा लगानी: स्वास्थ्य शिक्षा र प्राथमिक उपचारलाई प्राथमिकतामा राख्नुपर्छ।
- स्वास्थ्य विज्ञहरूको पहुँच: सबै सरकारी अस्पतालमा डाइटिसियन र खाद्य विज्ञहरूको व्यवस्था गर्नुपर्छ।
- वातावरण प्रदूषण रोक्न कडा नियम लागू गर्नुपर्छ।
५. मानसिक स्वास्थ्यको संरक्षण:
- तनाव व्यवस्थापनका लागि परामर्शदाताको व्यवस्था गर्नुपर्छ।
- तनाव कम गर्न ध्यान (मेडिटेसन), योग, र सामूहिक क्रियाकलापलाई प्रोत्साहन गर्नुपर्छ ।
निष्कर्ष
स्वास्थ्य र जीवनशैलीका समस्या समाधान गर्न व्यक्तिगत, सामाजिक, र सरकारी तहमा ठोस कदम चाल्नु आवश्यक छ। सन्तुलित आहार, शारीरिक परिश्रम, र स्वस्थ मानसिकता नै स्वस्थ जीवनको आधार हुन्। रोग लाग्न नदिनुपूर्व नै सचेत भएर सही जीवनशैली अपनाउन सकियो भने मात्र व्यक्तिको दीर्घायु र समृद्धि सुनिश्चित गर्न सकिन्छ।
(लेखक पोषण विज्ञ हुनुहुन्छ।)
